In onze samenleving gaat het vooral om de lente en de zomer. Het moet jong zijn, het moet succes hebben, het moet groeien. Als het gaat over aftakelen wordt het allemaal moeilijker. Is er nog tijd om afscheid te nemen en te rouwen? Hebben we voldoende aandacht voor de herfst van het leven en de waarde van afscheid nemen en doodgaan?
Er is een tiental jaar geleden een enquête gehouden in Frankrijk met de volgende vraag: Waar heb je het meeste angst voor als je denkt aan sterven? Het valt bij de uitslag op hoe het overgrote deel van mensen vooral bang was voor pijn en lijden. Vorig jaar is dezelfde enquête gevoerd bij duizenden mensen en wat opvalt is dat de antwoorden nu anders zijn. Mensen zijn nu niet meer zo bang van pijn, dan wel van aftakelen en afhankelijk worden van een ander.
Ik ken een student geneeskunde die op kot zat in Gent bij zijn grootvader. Toen zijn grootvader ziek werd, wilde hij dat zijn kleinzoon een ander kot zou zoeken omdat het toch niet paste om bij een zieke opa te wonen. Maar de kleinzoon stond erop om te blijven en zo goed als kon voor zijn opa te zorgen. Toen op een dag de kleinzoon thuiskwam na een studiedag lag zijn opa op de grond. Hij was verlamd geraakt aan zijn benen. Hij lag daar midden zijn urine en uitwerpselen, alles nat en vuil. De grootvader vroeg om een ambulance te bellen, maar eerst wilde de jongeman zijn opa eerst zelf wassen en verzorgen voordat de dokter kwam. De grootvader gaf nadien toe dat dit gebeuren één van de grootste geschenken in zijn leven was. Zichzelf in al zijn kwetsbaarheid durven laten zien en zich openstellen voor zijn kleinzoon, aanvaarden van geholpen te worden, afhankelijk durven worden tot in de diepste intimiteit. De twee waren sindsdien onafscheidelijk van elkaar verbonden tot de dag van het sterven gekomen was.
In onze samenleving moet je sterk zijn, op eigen benen kunnen staan. Je mag niet afhankelijk zijn. Je moet alleen kunnen leven. Daardoor is de waarde om op elkaar te kunnen steunen - dat betekent de kracht om onszelf te laten zien in onze kwetsbaarheid - op de achtergrond geraakt.
Misschien vinden we de meest essentiële antwoorden over de vragen van het leven aan het sterfbed van mensen. De stervenden zijn misschien wel de profeten van deze tijd, omdat zij ons leren op een nieuwe manier met de dood om te gaan. Zij geven zich over in grote kwetsbaarheid en laten ons zo delen wat zich achter de sluiter bevindt. Vaak is de stervende er veel vroeger klaar voor dan de familie die hem omringt. Professionele begeleiders vertellen me vaak dat er vandaag ontzettend veel aandacht nodig is voor de ontreddering van de familie. We hebben geen cultuur meer om om te gaan met de dood en het aftakelen van mensen. Toch kun je in de kwetsbaarheid van stervenden die dag na dag aftakelen ook meer en meer in contact komen met de essentie van wie hij of zij geweest is.
In onze opleiding binnen Timotheus Project kwam onlangs een poetsvrouw uit een Antwerps ziekenhuis meedoen. Toen we haar vroegen waarom ze kwam meedoen, vertelde ze dat ze heel regelmatig heel openhartige gesprekken had met stervende patiënten. Telkens weer kwam de uitspraak: “Ik zeg het tegen u, want mijn familie durft daar niet over praten, ze zijn er niet klaar voor.”
Hoe leren we als gemeenschap collectief het onderwerp over de dood oppakken? Over lijden, afhankelijkheid en kwetsbaarheid, hoe gaan we hiermee om?
Al vele jaren lang brengt de onderzoeksgroep Ster binnen het Timotheus Project initiatieven rond sterven en ook rouwen. We hebben sinds enige tijd ook een opleiding –facilitator rond sterven en rouwen. Eind oktober hebben we weer een weekend 'De dood is niet het einde' in De Kluizerij in Affligem.
We organiseren ook op de vooravond van 1 november een speciale lichtcirkel om de overledenen te gedenken. Alle info op www.timotheus.be – projecten – Ster.
Philippe Vandevorst